Venoz Kateterlərlə Əlaqəli Qan Dövranı İnfeksiyaları: Problemlər və Çözüm Yolları
Venoz kateterlər kəskin və xroniki xəstəliklərin müalicəsində əvəzedilməz alətlərdən biri olsa da, onların istifadəsi bəzi risklərlə müşayiət olunur. Ən əhəmiyyətli risklərdən biri kateterlə əlaqəli qan dövranı infeksiyalarıdır (KƏQDİ – CRBSİ). Bu infeksiyalar xəstəxanadaxili qan dövranı sistemi infeksiyalarının əsas səbəblərindən biridir və xüsusilə kəskin xəstələr üçün ölümlə nəticələnə bilər.
Problemin Ciddiliyi
KƏQDİ diaqnozu, profilaktikası və idarə olunması çətinlik törədən ciddi bir klinik problemdir. İnfeksiyaların törədiciləri adətən antibiotiklərə davamlı mikroorqanizmlərdir və bu, müalicəni daha da çətinləşdirir. Xüsusilə, bu mikroorqanizmlər biofilm adlı qoruyucu təbəqə yaradır və kateterlərin səthində əmələ gələn trombin təbəqəsinə yapışaraq orada kolonizasiya edirlər.
İnfeksiyanın Mənbələri
1. Qısa müddətli kateterizasiya:
• İnfeksiyanın əsas mənbəyi dəridir. Kateterin daxil edildiyi nahiyədəki mikroorqanizmlər kateterin xarici səthi ilə hərəkət edərək, dərialtı seqmentlərə keçib damardaxili uc hissədə kolonizasiya yaradır.
2. Uzunmüddətli kateterizasiya:
• Burada infeksiyanın əsas mənbəyi kateterin lümen hissəsi və portlardır. Tibb personalının əlləri və ya xəstənin dərisi ilə təmas nəticəsində bu hissələr çirklənir.
Əsas törədicilər arasında Staphylococcus aureus və koaqulaza-neqativ stafilokokklar üstünlük təşkil edir.
Nəticə və Həll Yolları
Kateterlə əlaqəli infeksiyaların profilaktikası üçün ciddi gigiyena tədbirləri və düzgün kateter baxımı əsas şərtdir. Tibb personalının və xəstələrin bu mövzuda məlumatlandırılması, sterilliyə riayət edilməsi, həmçinin müasir antibiotiklərdən ehtiyatla istifadə olunması bu problemin həlli üçün vacibdir.
Unutmayaq ki, düzgün idarə olunan venoz kateterlər xəstələrin həyat keyfiyyətini artırmağa xidmət etməlidir və bunun üçün profilaktika hər zaman müalicədən daha önəmli olmalıdır.
Gram-negativ basillərdən kateter əlaqəli qan dövranı xəstəliklərinə səbəb olanlar nonenterik orqanizmlərdir və xəstəxana mühitində olurlar. Bunlara Stenotrophomonas maltophilia, pseudomonas və Acinetobacter növləri aiddir. Candida albicans və Candida parapsilosis kimi göbələklər də tibb personalının əllərində koloniyalaşa bilir və kateter əlaqəli qan dövranı xəstəliklərinin inkişafı ilə əlaqələndirilirlər.
Biofilm faktoru
Stafilokokklar, Candida və bəzi başqa mikoorqanizmlər exopolisaxaridlərlə zəngin maddə istehsal edirlər ki, bu da həmin orqanizmlərin üzərində nazik biofilm təbəqə əmələ gəlməsinə səbəb olur. Biofilm təbəqə bu orqanizmlərə yad cisimlərin səthinə birləşmə və sağ qalma şansı verir. Biofilm təbəqə sayəsində bu mikroorqanizmlər antibiotiklərə qarşı davamlııq xüsusiyyəti əldə edirlər. Elə buna görə də kateter əlaqəli qan dövranı infeksiyalarını kateterləri xaric etmədən müalicə etmək böyük çətinlik törədir.
Trombin təbəqə faktoru
Kateterin daxil edilməsinin ardınca damardaxili seqmentin xarici və daxili səthində trombin təbəqə əmələ gəlir. Bu təbəqə insan orqanizmində əmələ gələn zülallarla(məsələn, fibrin, fibronektin, trombospondin və laminin) zəngindir və bu zülallar adhezinlər kimi fəaliyyət göstərir. Damardaxili kateterin üzərindəəmələ gələn bu təbəqə mikrobial patogenlərin kateter üzərinə yapışmasına şərait yaradır. Staphylococcus aureus fibrinogen, fibronektin, trombospondin, laminin zülallarına güclü şəkildə bağlanır. Bundan başqa, koaqulaza-neqativ stafilokokklar fibronektinlə, C albicans isə fibrinlə əlaqələnirlər.
DİAQNOZ
Kateter əlaqəli qan dövranı xəstəliklərinin diaqnoztikası üçün əvvəllər kateterin əkilməsi üsulundan istifadə olunurdu. Nəzərə alsaq ki, bu üsulu tətbiq etmək üçün kateterin xaric edilməsi vacibdir, bəzi yoluxmaya məruz qalmamış xəstələrdə bu üsulun tətbiqi vaxt itkisinə səbəb olur. Bundan başqa, uzunmüddətli kateterizasiya zamanı bu üsulun tətbiqi informativ olmur. Çünki, uzunmüddətli kateterizasiya zamanı mikroorqanizmlərin ısas kolinizasiyalaşma yeri kateterin daxili səthidir, lakin əkilmə zamanı yalnız xarici səthdə olan mikroorqanizmlər haqda məlumat əldə olunur. Buna görə də hazırda diaqnostik məqsədlər üçün yeni metodlar istifadə olunur. bu yeni texnikalar sayəsində kateteri xaric etmədən yetərli məlumat əldə etmək mümkün olur.
PROFİLAKTİKA
CRBSİ-lərin profilaktikası məqsədi ilə bir çox yeni metodlar işlənib hazırlanmışdır:
Gümüş ionları
İonlaşdırılmış gümüş bakteriyalara və göbələklərə qarşı geniş antimikrob aktivliyinə malikdir. Gümüş tərkibli dərialtı kollagen manjetlər istehsal olunub və bunlar kateterin daxil edildiyi yerdə dərialtı yerləşdirilir. Bu manjetlər qısamüddətli kateterizasiyalar zamanı kolonizasiya riskini nəzərəçarpacaq dərəcədə azaldır( 10 gündən az kateterizasiya zamanı). Amma bu manjetlər uzunmüddətli kateterizasiya zamanı (20 gündən daha artıq) uğursuz olurla. Buna səbəb kollagenin bioloji davamsız təbiəti və gümüş ionlarının manjetdə 3-7 gündən artıq qalmamasıdır.
Antimikrobial/antikoaqulyant axın məhlulları
Antimikrobial axın məhlulları, adətən antikoaqulyant və antimikrobial maddələrin qarışığından ibarət olur və ən az gündə 1 dəfə kateterin lümenini doldurmaq üçün istifadə edilir. Bu prosedur adətən uzunmüddətli kateterizasiya zamanı istifadə edilir, çünki bu zaman mikroorqanizmlərin əsas kolonizasiya yeri kateterin mərkəz və lümen hissələridir. Bu üsul həmçinin qısa müddətli kateterizasiyalar zamanı da istifadə oluna bilər.
