Amöbiaz dünyada geniş yayılmış ibtidai Entamoeba histolytica tərəfindən törədilən infeksiya növüdür.Xəstəliyin ən çox rastgəlmə intensivliyi inkişaf etməkdə olan ölkələrdə görülür.Buna səbəb həmin ölkələrdə qida və su mənbələrində antisanitariyanın hökm sürməsidir.
Baxmayaraq ki,amöbiaz çox hallarda assimptomatik olur,amma dizenteriya və invaziv ektraintestinal xəstəliklərə də səbəb ola bilər.Amöbik qaraciyər absessi invaziv amöbiaz üçün ən xarakterik haldırLakin başqa orqanlarda cəlb oluna bilər plevropulmonar,kardial, serebral, renal,genital, peritoneal və dəri xəstəlikləri yarana bilər.İnkişaf etmiş ölkələrdə amöbiaz miqrantlardan və endemik zonalara səfər edənlərdən yayılır.
E histolyitica ibtidaisinin sistik formasının həzm sistemnə düşməsi yolu ilə keçir.Sistlər ətraf mühitdə həftələrlə,hətta aylarla qala bilərlər.Nəcislə çirklənmiş torpaqda, çirkli sularda sistlərə rast gəlmək mümkündür.
Sistlərdən xaric olma nazik bağırsağın terminal şöbələrində və ya yoğun bağırsaqda baş verir.Bu trofozoidlərin bağırsaq boşluğuna tökülməsi ilə nəticələnir.Trofozoitlər yoğun bağırsağın selikli qişa baryerini keçərək toxuma destruksiyasına, sekretor qanlı diarreyaya, kolitə və iltihablı bağırsaq xəstəliyinə səbəb ola bilir.Bundan əlavə, trofozoitlər hematogen yolla portal dövrana qoşula və qaraciyər və başqa daxili orqanlara yayıla bilərlər.
E histolyitica müxtəlif xəstəliklərə səbəb olur. Bağırsaqlarla əlaqəli yarana biləcək xəstəliklərə aiddir:
Digər daxili orqanlarda E histoylitica aşağıdakı xəstəliklərə səbəb ola bilər:
ETİOLOGİYA
Amöbiaz protozoalar tərəfindən törədilən parazitik infeksiyadır və həm bağırsaq daxili həm də bağırsaqlardan kənar bir sıra xəstəliklərə səbəb ola bilir.
Entamoeba cinsinin bir çox növləri var( E histoylitica, E dispar, E moshkovskii, E polecki, E coli və Ehartmanni).Bunlardan yalnız E histoylitica amöbiaza səbəb olur, digərləri patogen deyillər.
E histolytica əsasən fekal-oral mexanizmlə keçir. Sistlər nəcislə çirklənmiş qida və su mənbələrində,həmçinin gigiyena qaydaları gözlənilməyən qida tədarükü məntəqələrində tapılır. Zəif immunitet, zəif qidalanma amöbiaz riskini artırır.
EPİDEMİOLOGİYA
Amöbiazla xəstələnmə halları dünyada çox rast gəlinən və ölüm halları çox olan xəstəlikdir. Protozoaların törətdiyi xəstəlikər içərisində ölüm hallarına görə yalnız malyariyadan geri qalır. Aşağıdakı qrup şəxslərdə amöbiaz riski artır.
Amöbiazın törətdiyi bağırsaq xəstəlikləri ümumən müalicəyə yatımlıdır.Ama nəzərdə saxlamaq lazımdır ki,müalicə növbəti xəstələnmədən sığortalamır, yəni xəstəliyə təkrar yoluxma baş verə bilər.
Asimptomatik bağırsaq amöbiazı xəstələnmələrin 90%- də baş verir.Asimptomatik amöbiaz xəstələrinin yalnız 4-10% – i 1 il ərzində təsadüfi inkişaf edən kolit və ya bağırsaqdan kənar xəstələnmələr nəticəsində aşkar olunur.
Effektiv dərman müalicəsi tətbiq edilməyə başlayandan amöbik qaraciyər absessli xəstələrin ölüm halları 1%- ə enib. Ümumiyyətlə amöbik qaraciyər absessi 2-7%hallarda anidən periton daxilinə yırtıla bilir və bu ağırlaşma ölüm hallarının artmasına səbəb olur.
Plevropulmonar amöbiaz meydana çıxan xəstələrin ölüm fazizi daha yüksəkdir(15-20%). Amöbik perikardit 40%, serebral amöbiaz isə 90% letallıq dərəcəsinə mallikdir.
DİAQNOZ
Həkim xəstəlik və səyahət tarixçəsini öyrənməklə amöbiazdan şübhələnə bilər.Daha dəqiq diaqnoz üçün nəcis nümunəsindən yaxma hazırlanmalı və amöb sistalarını aşkar etməlidir. Qaraciyərin funksiyalarını öyrənmək üçün labarator müayinələr tələb oluna bilər. Bundan başqa sistlər müşahidə olunmadıqda USM və KT müayinələri də lazım ola bilər.
MÜALİCƏ
yüngül hallarda metronidazol-dan istifadə olunur. Ağırlaşmalar zamanı isə cərrahi əməliyyata ehtiyac duyulur (məsələn, perforasiyalar zamanı).
PROFİLAKTİK
Amöbiazdan yayınmaq üçün ilk növbədə sanitariya qaydalarına əməl etmək tələb olunur. Ən əsası, tualetdən istifadədən sonra və yeməkdən öncə mütləq əllər sabunla yaxşı yuyulmalıdır.
