Bronxial astma dəyişkən tənəffüs yolları iltihabı, tənəffüs yollarının obstruksiyası və tənəffüs yollarının hiperreaktivliyi ilə səciyyələndirilən xroniki respirator pozğunluqdur. Fərdin qeyd olunan kliniki simptomları bu əlamətlərin qarşılıqlı əlaqəsindən asılı olur. Bronxial astmalı uşaqların əksəriyyətində fasiləli simptom fenotipi olduğu halda, az bir qismində davamlı simptomlar olur ki, bu da əsas xroniki iltihabın olduğunu göstərir. Yuxarı yaşlı uşaqlarda böyüklərdə olduğu kimi, bu, tənəffüs yolları divarının daimi strukturlu dəyişikliklərə məruz qalmasına (tənəffüs yollarının remodelyasiyası) və potensial olaraq daha ağır astma fenotipinə səbəb ola bilər.
Uşaqlarda bronxial astma böyüklərdə olan bronxial astmadan fərqləndiyinə görə, uşaqlar üçün spesifik olan bronxiall astma təlimatlarından istifadə olunmalıdır və böyüklər və yeniyetmələrə aid olan təlimatlar daha azyaşlı qruplara ekstrapolyasiya edilməməlidir.
Uşaqlıq astmasının prevalentliyinin bir çox zəngin ölkələrdə durğunluq səviyyəsinə çatdığı görünür. Lakin bronxial astma uşaqlarda xəstələnmə və ölüm səviyyəsinin önəmli səbəbi olaraq qalır və ambulator və təcili yardım şəraitində müalicə olunan geniş yayılmış problemdir.
Bronxial astmalı əksər uşaqlarda astma yüngül və fasiləli olur və gündəlik müalicə tələb etmir. Profilaktik terapiyaya ehtiyacı olan uşaqlarda maksimum nəzarət üçün minimum dozalar və dərman vasitələri istifadə olunmalıdır. Terapiya fərdi əsaslı olmalıdır.
Şübhəli bronxial astması olan uşaqları, xüsusən kiçik yaşlı uşaqları müayinə edərkən, yaxud yüksək dozada inhalyasion kortikosteroidlər tələb olunarsa, bir sıra mühüm differensial diaqnozlar, müalicəyə əməletmə və ətraf mühit məsələləri nəzərdən keçirilməlidir.
Etiologiya
Bronxial astmanın etiologiyası mürəkkəb və çoxfaktorludur. Nəzərəçarpan genetik amil mövcuddur; əkizlər üzrə tədqiqatlar göstərir ki, genetik faktorlar risk dəyişkənliyinin 75%-ni təşkil edir. Bəzi genetik polimorfizmlər müəyyən olunmuşdur. Onlar böyük ehtimalla allergenlər və virus mənşəli infeksiyalar kimi ətraf mühit subyektləri ilə qarşılıqlı təmasda olurlar. Virus mənşəli respirator infeksiyalar vacib rol oynayır, lakin onların dəqiq rolunun nədən ibarət olduğu aydın deyil. RSV ilə bronxial astma arasındakı əlaqə uzun müddətdir müzakirə olunsa da, prospektiv koqorta məlumatları göstərir ki, həyatın erkən mərhələsində respirator sinsitial virus (RSV) infeksiyasına malik olmaq risk altında olanlarda bronxial astmanın inkişaf etməsi ehtimalını artırır.
Kiçik yaşlı uşaqlarda fitverici tənəffüs xəstəliyinin üç kateqoriyası qeydə alınmışdır:
Gen-ətraf mühit təması üçün kritik dövr erkən uşaqlıq dövründə baş verir. Bu fərziyyə boylama məlumatlarla dəstəklənir. Bətndaxili və doğuşdansonrakı dövrdə siqaret tüstüsünün təsirinə məruzqalma da əsas etioloji risk faktorlarından biridir.
Kliniki əlamətlər
Astma riskinin mütləq göstəriciləri mövcud deyil. 3 yaşından aşağı, tez-tez baş verən fitverici tənəffüs epizodlarına malik uşaqlarda risk faktorlarının kombinasiyası davamlı astma riskinin proqnozlaşdırıcı indeksini qurmaq üçün istifadə olunmuş, sonradan bu indeks modifikasiya edilmişdir. Bu indeksin əsas dəyəri onun yüksək neqativ proqnozlaşdırıcı xüsusiyyətindədir.
Xüsusilə gecə və səhər tezdən təkrarlanan fitverici tənəffüs, quru öskürək simptomları və təsdiq olunmuş təkanverici amillərə (temperatur dəyişikliyi, virus infeksiyaları, fiziki hərəkət və emosiya) cavab olaraq, təngnəfəslik bronxial astma üçün səciyyəvidir. Valideynlər müxtəlif respirator səsləri səhvən fitverici tənəffüs kimi qəbul edə bilərlər və bu səbəbdən valideynin qeydləri qiymətləndirilməlidir. Diaqnoz uşaqda və ya birinci dərəcəli ailə üzvlərində ekzema, atopik dermatit və allergik rinit kimi atopik xəstəliklərin digər əlamətləri ilə dəstəklənir.
Diaqnostika
Əksər uşaqlarda kəskinləşmə olmayanda heç bir əlamət olmur. Simptomlardan asılı olaraq, müayinə zamanı mövcud olan əlamətlərə döş qəfəsinin auskultasiyası zamanı eşidilə bilən geniş yayılmış polifonik fitverici tənəffüs və ya respirator distress əlamətləri (taxipnoe, resessiya və ya retraksiyalar və tənəffüs aktında yardımçı tənəffüs əzələlərinin iştirakı) daxil ola bilər. Zəif nəzarət olunan davamlı astma zamanı, havanın tənəffüs yolunda ilişib qalmasını əks etdirən kliniki hiperinflyasiya, eləcə də döş qəfəsi divarının deformasiyası baş verə bilər (Harrison şırımları). Müayinə zamanı atopik xəstəlik əlamətləri ola bilər.
Heç bir laboratoriya testi spesifik olaraq bronxial astma diaqnozunu müəyyən etmir. Lakin müəyyən testlər astma diaqnozunu digər patologiyalardan fərqləndirməyə kömək edə bilər. Qanın ümumi kliniki analizi astma xəstələrində eozinofiliyanı (4% və ya daha böyük) göstərə bilər. Bronxial astma diaqnozuna alternativ olaraq yad cisim aspirasiyası, bronxomalyasiya və ya traxeomalyasiya şübhəli olduqda, bronxoskopiya faydalıdır. Bu patologiyalar birtərəfli fitverici tənəffüs və ya inspirator stridor kimi hallarda şübhəli ola bilər. Tənəffüs yollarında eozinofiliyaya (>1.2%) və ya bəlğəmin tərkibində eozinofiliyaya (>3%) dəlalət edən bronxoalveolyar lavaj bronxial astma diaqnozunu dəstəkləyir, lakin diaqnostik deyil. Əksər həkimlər döş qəfəsinin rentgenoqrafiyasını təyin edir. O, hiperinflyasiya, eləcə də bronxoektaziya və ya orqanların əksinə yerləşməsi kimi fərqləndirici patologiyaların əlamətlərini göstərə bilər. Döş qəfəsinin rentgenoqrafiyası ürək xəstəliyi ilə ağciyərə aid xəstəlikləri fərqləndirmək üçün aparıla bilər. Bronxial astmanın differensial diaqnostikasında kistofibrozu nəzərdən keçirərkən tər testindən istifadə oluna bilər. Bakterial infeksiyanın müəyyənləşdirilməsində bəlğəm kulturası faydalı ola bilər. Kartagen sindromuna ( orqanların əksinə yerləşməsi və mədədə qeyri-adi mövqedə yerləşmiş hava qabarcığı) görə müayinə üçün elektron mikroskopiya ilə siliar müayinələrdən istifadə olunur. Atopik patologiyanın mövcudluğunu təsdiq etmək üçün dəri skarifikasiya testindən istifadə oluna bilər. Hansı testin istifadə edilməli olması həkimin mülahizəsindən asılıdır.
Müalicə
Astmanın müalicəsinin məqsədi xəstəliyə nəzarəti idarə etməkdir ki, bu zaman uşaqda gündüz simptomları və ya gecə oyanmaları, həmçinin, rezerv dərmana ehtiyac olmur, kəskinləşmələr minimal olur (ağır kəskinləşmələr olmur), fiziki aktivlik məhdudlaşmır, ağciyər funksiyası normal olur (praktiki olaraq FEV1 və/və ya pik nəfəsvermə sürəti [PNVS] >80% – proqnozlaşdırılan və ya ən yaxşı göstərici ilə müqayisədə) və farmokoloji mənfi təsirlər minimal olur. Bronxial astmanı önləyən dərman vasitəsilə fasiləsiz müalicə zamanı əldə olunan faydalar müalicə dayandıqdan sonra qalıcı olmur. Bronxial astmaya yaxşı nəzarət edilməli və kəskinləşmələrin qarşısı alınmalıdır. Yeni məlumatlar göstərir ki, ağır astma kəskinləşmələri yeniyetmələrdə deyil, uşaqlarda ağciyər funksiyasında daha sürətli zəifləmə və aşağı dozada inhalyasion kortikosteroidlə müalicə isə zəifləmənin azalması ilə müşayiət olunur.
Kliniki təcrübədə bu məqsədlərlə potensial mənfi təsirlər (böyüməyə təsir və ya dərman qəbulunda narahatlıq) arasındakı balans zəruri ola bilər. Məsələn, əksər uşaqlarda yaxşı nəzarətin digər aspektlərinə nail olmaq mümkün olsa da, onların nəzərəçarpan hissəsində yaxşı nəzarət olduqda belə, virus mənşəli kəskinləşmələr olmaqda davam edəcək. Tədqiqatlardan birində müalicə təlimatlarının 3-cü mərhələsində uşaqlarda pediatrik astma zamanı müalicəyə reaksiyanın müxtəlifliyi vurğulanmış və bu mərhələdə üç müalicə seçimi (yüksək dozada inhalyasion kortikosteroidlər [İKS], İKS-lə birgə leykotrien reseptoru antaqonistləri [LTRA], İKS-lə birgə uzunmüddətli təsirə malik beta aqonistləri [UTBA]) müqayisə edilmişdir. Hansı uşağın hansı müalicə üsuluna daha yaxşı reaksiya verəcəyini müəyyən etmək mümkün olmamışdır; bu, onu göstərir ki, həkimlər astmaya nəzarəti optimal səviyyədən aşağı olan astmalı uşaqlarda müalicə dəyişikliklərini qiymətləndirməli, bunun üçün müalicəyə reaksiyanı təhlil etməlidir. Əgər fayda müşahidə olunmursa, həkim müalicəni dayandırıb alternativ üsulları qiymətləndirməlidir.
Maarifləndirmə uşaqlarda astmanın idarə olunmasının təməlini təşkil edir və bura, dərman vasitələrindən optimal istifadə üzrə təlim, inhalyasiya üsuluna baxış (o cümlədən, kiçik yaşlı uşaqlarda speyserlər) və astmanın müalicəsi üzrə yazılı fərdi planlar daxildir.
