Kəskin xolesistit öd kisəsinin kəskin iltihabı olaraq, öd daşı xəstəliyinin əsas ağırlaşmalarından biridir. Öd daşı əlamətləri olan xəstələrin təxminən 10%-də qeydə alınır. Əksər hallarda (90%) öd kisəsinin boyun hissəsində və ya ödlük axacağında öd daşının olması ilə əlaqədar sonuncunun tam obstruksiyası və öd kisəsinin divarlarının iltihablaşması nəticəsində baş verir. 5% hallarda ödün qatılaşması (dehidratasiya nəticəsində) və ya öd durğunluğu (travma və ya ağır sistemli xəstəlik) nəticəsində ödlük axacağı tutula və daşsız xolesistitə səbəb ola bilər.
Xəstələrin təxminən 90%-də öd daşları aşkar olunur. Asiya, cənubi Afrika və Latın Amerikasında öd kisəsi patologiyalarının əsas səbəblərindən biri qurd invaziyalarıdır (ABŞ- xaric).Xolesistitdə qarın yatalağından sonra Salmonella törədicisinə yoluxma ikinci yerdə durur. QİÇS-lə əlaqədar xolesistit və xolangiopatiya CMV və kriptosporidi infeksiyasından sonra ikincili olaraq meydana çıxa bilər. Xəstəliyin erkən mərhələlərində müxtəlif mikroorqanizmlər identifikasiya olunur. Bunlara Escherichia coli, Klebsiella enterococci, Pseudomonas və Bacteroides fragilis aiddir. Bakterial invaziyanın öd kisəsi zədələrinin birinci səbəbi olmadığı fikri irəli sürülmüşdür, belə ki, xəstələrin 40%-dən çoxunda cərrahi əməliyyat zamanı götürülmüş materialda heç bir bakteriya aşkar olunmur. Ümumiyyətlə, bakterial infeksiya etioloji amil deyil, ikincili hadisədir. Bəzən kəskin xolesistit öd daşı olmadan da baş verə bilər. Aclıq, total parenteral qidalanma, narkotik analgetiklər və hərəkətsizlik kəskin daşsız xolesistitə təkan verən faktorlardır. Bir çox hallarda qrammənfi flora ilə ikincili infeksiya baş verir.
Kliniki əlamətlər
Tipik hallarda xəstə 3-6 saat davam edən fasiləsiz ağrı və ürəkbulanmadan, bəzən də bədən hərarətinin yüksəlməsindən şikayət edir. Ağrı intensiv və davamlı olur.Əgər öd daşı öd kisəsinə geri qayıdarsa və ya onikibarmaq bağırsağa düşərsə ağrının davametmə müddəti nisbətən qısa ola bilər.
Diaqnostika
Fiziki müayinədə sağ qabırğaaltı nahiyədə gərginlik aşkar olunar və ya kütlə əllənə bilər. Merfi əlamətinin müsbət olması (həkim əlini qabırğa qövsünün kənarı boyunda yerləşdirir və dərindən nəfəsalma ağrıya səbəb olur) kəskin xolesistitdə 79-96% spesifikliyə malikdir. Davamlı ağrı, hərarət, üşütmə və nisbətən ağır lokalizasiya və ya generalizasiya olunmuş gərginlik xəstəliyin ağırlaşmasını (məs., absesin formalaşması və ya öd kisəsinin deşilməsi) göstərə bilər.
Daşsız xolesistitin kliniki diaqnozu daha çətindir, belə ki, bu hal daha çox kritik vəziyyətdə olan və ağrısının olduğunu ifadə edə bilməyən xəstələrdə müşahidə olunur. Total parenteral qidalanma zamanı xəstədə risk yüksəkdir. Hərarət, sarılıq, qusma, qarında gərginlik, leykositoz və hiperbilirubinemiya kliniki şübhə indeksini yüksəldir. Tipik hallarda daşsız xolesistitin diaqnozu çıxdaşetmə prinsipi əsasında qoyulur.
İltihablı prosesi aşkarlamaq üçün qanın ümumi müayinəsi aparılmalı və C-reaktiv zülalın (CRP) miqdarı ölçülməlidir. Qaraciyərin funksional sınaqlarında (QFS) bilirubin, qələvi fosfataza və qamma-qlütamil transferazanın miqdarı arta bilər.
İlk növbədə xəstəyə yatağında sağ qabırğaaltı nahiyənin ultrasəs müayinəsi aparılmalıdır. Təkcə öd daşlarının aşkar olunması dəqiq diaqnoz qoymağa imkan vermir. Dəqiq diaqnostika üçün daşlar və ultrasəs müayinəsində Merfi əlaməti aşkar edilməlidir. Müsbət Merfi əlaməti aşkar olunan xəstələrin 92%-də öd daşı da olduqda bu xəstəlik diaqnozu qoyulur.
Müalicə
Kəskin xolesistitə şübhə olduqda total parenteral qidalanma, venadaxili mayelər, antibiotiklər və analgetik təyini də daxil olmaqla, medikamentoz müalicəyə başlanılmalı və arterial təzyiq, nəbz və sidik ifrazına diqqətlə nəzarət olunmalıdır. Eyni zamanda, xəstəliyin ağırlıq dərəcəsi də müəyyən edilməlidir. Ağırlıq dərəcəsinə uyğun olmaqla, adekvat müalicə aparılmalıdır. Ağırlıq dərəcəsinə istinad edərək cərrahi risk qiymətləndirilməlidir.
Radikal müalicəsi xolesistektomiya vasitəsilədir, belə ki, çox vaxt medikamentoz terapiyaya baxmayaraq, öd kisəsinin iltihabı aradan qalxmır. Laparoskopik və ya laparotomik (açıq) üsulla aparıla bilər. Xolesistit başlandıqdan sonra mümkün qədər tez bir zamanda bu əməliyyat həyata keçirilir. Burada, ağır xolesistit zamanı xəstənin kritik vəziyyətdə olması və əməliyyatın yüksək risk daşıdığı və ya iltihabın 7 gündən artıq sürdüyünün güman edildiyi hallar istisnadır. Bu hallarda qaraciyər çatışmazlığı və güclü qanaxma riski yüksək olur.
